เมนู

สมฺภวนฺติ สมฺภวเหตุภูตํ, ราสิการกํ ปิณฺฑการกนฺติ อตฺโถฯ ภวสงฺขารนฺติ ปุนพฺภวสงฺขารณกํฯ อวสฺสชีติ วิสฺสชฺเชสิฯ มุนีติ พุทฺธมุนิฯ อชฺฌตฺตรโตติ นิยกชฺฌตฺตรโตฯ สมาหิโตติ อุปจารปฺปนาสมาธิวเสน สมาหิโตฯ อภินฺทิ กวจมิวาติ กวจํ วิย อภินฺทิฯ อตฺตสมฺภวนฺติ อตฺตนิ สญฺชาตํ กิเลสํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – สวิปากฏฺเฐน สมฺภวํ, ภวาภิสงฺขรณฏฺเฐน ภวสงฺขารนฺติ จ ลทฺธนามํ ตุลาตุลสงฺขาตํ โลกิยกมฺมญฺจ โอสฺสชิ, สงฺคามสีเส มหาโยโธ กวจํ วิย อตฺตสมฺภวํ กิเลสญฺจ อชฺฌตฺตรโต หุตฺวา สมาหิโต หุตฺวา อภินฺทีติฯ

อถ วา ตุลนฺติ ตุเลนฺโต ตีเรนฺโตฯ อตุลญฺจ สมฺภวนฺติ นิพฺพานญฺเจว สมฺภวญฺจฯ ภวสงฺขารนฺติ ภวคามิกมฺมํฯ อวสฺสชิ มุนีติ ‘‘ปญฺจกฺขนฺธา อนิจฺจา, ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ นิโรโธ นิพฺพานํ นิจฺจ’’นฺติอาทินา (ปฏิ. ม. 3.37-38) นเยน ตุลยนฺโต พุทฺธมุนิ ภเว อาทีนวํ, นิพฺพาเน จ อานิสํสํ ทิสฺวา ตํ ขนฺธานํ มูลภูตํ ภวสงฺขารํ กมฺมํ ‘‘กมฺมกฺขยาย สํวตฺตตี’’ติ (ม. นิ. 2.81; อ. นิ. 4.232-233) เอวํ วุตฺเตน กมฺมกฺขยกเรน อริยมคฺเคน อวสฺสชิฯ กถํ? อชฺฌตฺตรโต สมาหิโต, อภินฺทิ กวจมิวตฺตสมฺภวํฯ โส หิ วิปสฺสนาวเสน อชฺฌตฺตรโต, สมถวเสน สมาหิโตติ เอวํ ปุพฺพภาคโต ปฏฺฐาย สมถวิปสฺสนาพเลน กวจมิว อตฺตภาวํ ปริโยนนฺธิตฺวา ฐิตํ, อตฺตนิ สมฺภวตฺตา ‘‘อตฺตสมฺภว’’นฺติ ลทฺธนามํ สพฺพกิเลสชาลํ อภินฺทิฯ กิเลสาภาเวน จ กตํ กมฺมํ อปฺปฏิสนฺธิกตฺตา อวสฺสฏฺฐํ นาม โหตีติ เอวํ กิเลสปฺปหาเนน กมฺมํ ปชหิฯ ปหีนกิเลสสฺส จ ภยํ นาม นตฺถิ, ตสฺมา อภีโตว อายุสงฺขารํ โอสฺสชฺชิ, อภีตภาวญาปนตฺถญฺจ อุทานํ อุทาเนสีติ เวทิตพฺโพฯ

ยํ มหาวาตาติ เยน สมเยน ยสฺมิํ วา สมเย มหาวาตาฯ วายนฺตีติ อุปกฺเขปกวาตา นาม อุฏฺฐหนฺติ, เต วายนฺตา สฏฺฐิสหสฺสาธิกนวโยชนสตสหสฺสพหลํ อุทกสนฺธารกวาตํ อุปจฺฉินฺทนฺติ, ตโต อากาเส อุทกํ ภสฺสติ, ตสฺมิํ ภสฺสนฺเต ปถวี ภสฺสติ, ปุน วาโต อตฺตโน พเลน อนฺโตธมฺมกรเณ วิย อุทกํ อาพนฺธิตฺวา คณฺหาติ, ตโต อุทกํ อุคฺคจฺฉติ, ตสฺมิํ อุคฺคจฺฉนฺเต ปถวี อุคฺคจฺฉติฯ

เอวํ อุทกํ กมฺปิตํ ปถวิํ กมฺเปติฯ เอตญฺจ กมฺปนํ ยาวชฺชกาลาปิ โหติเยว, พหุภาเวน ปน โอคจฺฉนุคฺคจฺฉนํ น ปญฺญายติฯ

มหิทฺธิกา มหานุภาวาติ อิชฺฌนสฺส มหนฺตตาย มหิทฺธิกา, อนุภวิตพฺพสฺส มหนฺตตาย มหานุภาวาฯ ปริตฺตาติ ทุพฺพลาฯ อปฺปมาณาติ พลวาฯ โส อิมํ ปถวิํ กมฺเปตีติ โส อิทฺธิํ นิพฺพตฺเตตฺวา สํเวเชนฺโต มหาโมคฺคลฺลาโน วิย, วีมํสนฺโต วา มหานาคตฺเถรสฺส ภาคิเนยฺโย สงฺฆรกฺขิตสามเณโร วิย ปถวิํ กมฺเปติฯ สงฺกมฺเปตีติ สมนฺตโต กมฺเปติฯ สมฺปกมฺเปตีติ ตสฺเสว เววจนํฯ อิติ อิเมสุ อฏฺฐสุ ปถวิกมฺเปสุ ปฐโม ธาตุโกเปน, ทุติโย อิทฺธานุภาเวน, ตติยจตุตฺถา ปุญฺญเตเชน, ปญฺจโม ญาณเตเชน, ฉฏฺโฐ สาธุการทานวเสน, สตฺตโม การุญฺญสภาเวน, อฏฺฐโม อาโรทเนนฯ มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมนฺเต จ ตโต นิกฺขมนฺเต จ มหาสตฺเต ตสฺส ปุญฺญเตเชน ปถวี อกมฺปิตฺถ, อภิสมฺโพธิยํ ญาณเตชาภิหตา หุตฺวา อกมฺปิตฺถ, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน สาธุการภาวสณฺฐิตา สาธุการํ ททมานา อกมฺปิตฺถ, อายุสงฺขารโอสฺสชฺชเน การุญฺญสภาวสณฺฐิตา จิตฺตสงฺโขภํ อสหมานา อกมฺปิตฺถ, ปรินิพฺพาเน อาโรทนเวคตุนฺนา หุตฺวา อกมฺปิตฺถฯ อยํ ปนตฺโถ ปถวิเทวตาย วเสน เวทิตพฺโพฯ มหาภูตปถวิยา ปเนตํ นตฺถิ อเจตนตฺตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

ภูมิจาลวคฺโค สตฺตโมฯ

(8) 3. ยมกวคฺโค

1-2. สทฺธาสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[71-72] อฏฺฐมสฺส ปฐเม โน จ สีลวาติ น สีเลสุ ปริปูรการีฯ สมนฺตปาสาทิโกติ สมนฺตโต ปสาทชนโกฯ สพฺพาการปริปูโรติ สพฺเพหิ สมณากาเรหิ สมณธมฺมโกฏฺฐาเสหิ ปริปูโรฯ ทุติเย สนฺตาติ ปจฺจนีกสนฺตตาย สนฺตาฯ วิโมกฺขาติ ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุตฺตตฺตา จ วิโมกฺขาฯ